Bosanski jezik je najljepši

KAMENI

                          SPAVAČ

                          ZAPIS O ZEMLJI

                          „... Gdje li je ta

                   Odakle je

                   Kuda je

                   Ta

                   Bosna

                    Rekti“, Mak Dizdar

„Bosanski jezik je najljepši“

         Jakov Mikalja, Blago ilirskog jezika-riječnik               

                                                           

Od prve pojave narodnog spontanog pisma Slavena (?) Ilira u Makedoniji 863. godine glagoljice, koja se pojvila negdje na ist. Balkanskom poluotoku, iz koje se izdvojila „bosančica“ oko 1054. godine za vrijeme  raskola jedinstvenog hriščanstva: na zap. katolićanstvo  Rima i  ist. pravoslavlje Carigrada, a zatim u Bosni i na vjeru bosansku-bogumilstvo, do 2020. godinr prođe  966 godina!

 

                                                           BOGUMILI

            

"Poluverci", detalj freske iz crkve svetog Ahilija u Arilju, oslikane oko 1290. godine; +fotos – osljepljeni bogumili, minijatura;Soko Grad-uporištr bogumilana Moravici; Hvalov zbornik iz 1404.

 

Progon bogumila u Raškoj - Srbiji

„Bogumili su ubijani, spaljivani na lomači, stavljani na muke, kažnjavani najsurovijim kaznama, sečeni su im jezici, odsecani su im delovi tela, žigosani su po licima i surovo progonjeni, imanja su im paljena ili oduzimana. Pored imanja paljene su i njihove knjige („Knjige njegove nečastive spali“), što je posebna šteta jer bi one danas predstavljale najstarije spomenike raške i makedonske škole.^[3] Tako su stare srpske i slovenske apokrifne knjige, u plamenu, bile uništene. Ovakav surov progon bogumila i uništavanje njihovih knjiga i jeste razlog što se danas o njima toliko malo zna i što sva znanja dolaze upravo iz knjiga njihovih neprijatelja.^[10] Jedno od uporišta bogumila bio je i Soko Grad utvrđen na steni, u kanjonu  reke Moravice. Nemanja je nakon opsade zauzeo grad koji je tom prilikom pretrpeo prilična razaranja.“ ^{(Po tome bi bogumili  bili autohtoni domaći Iliri).}                                                                                                                                                                 Usled progona bogumila, dolazi do pomeranja stanovništva u različitim pravcima. Smatra se da narod Torbeši (poznati i kao Gorani) sa Gore i Šar Planine, potiču od potomaka prognanika, a njihovo naseljavanje u Gori se poklapa sa velikim progonima početkom XIII veka. Naziv torbeši se u Raškoj pogrdno koristio za bogumile, što kasnije ostaje kao etnonim.^[14] Deo preživelih bogumila odlazi preko Drine, u Bosnu i Hum, gde nalaze utočište pod okriljem Crkve bosanske i „dobrog bana Kulina“, koji ih prima kao dobre hrišćane. Uprkos progonima od strane katoličke i pravoslavne crkve, pokret u Bosni opstaje i širi se zapadnom Evropom, pod imenom katari.

Iako je mnoštvo bogumila stradalo, i mnoštvo proterano, ipak Raška i dalje ostaje njihovo središte. Preostali bogumili bivaju primorani da se sklone u dubinama planina, daleko od nastanjenih centara i progona od strane pravoslavnog klera. Toponimi koji se kod Srba nalaze na planinskim vrhovima pokazuju da se život odvijao u planinama. Na planini Trebavi je Igralište (nadmorske visine 480 m), gde se narod okupljao za Božić, bez sveštenika; na Kopaoniku pored Ibra je Igrište (1088 m); na Javoru severno od Drine vrh je Igrište (1406 m); na planini Ravan pored  reke Bosne je vrh Igrišća (1302 m); na Jahorini zapadno od Drine je Igrište (1451 m), a na planini Tari istočno uz Drinu je vrh Zborište (1544 m).^[16] Bogumili su živeli na prostorima Raške narednih vekova, uglavnom  pritajeno, jer im je javno ispovedanje vere bilo zabranjeno, i tako će nadživeti i naredne vladare i srednjevekovnu srpsku državu“. Googl.

„Bogumili u srednjovekovnoj Srbiji su bili slavenski hrišćani (?) koji nisu priznavali vlast vizantijske niti rimske crkve. Njihovo učenje, bogumilstvo, proširilo se Raškom  iz Makedonije, koja je bila njihovo središte. Nazivani su i babunima, po makedonskoj planini Babuni.

Pravoslavna crkva i nemanjićka država su ih proglasile za jeretike, kažnjavajući ih telesnim kaznama, spaljivanjem  na lomači, sečenjem  jezika, žigosanjem po licu, progonom  iz zemlje, oduzimanjem imanja i drugim drakonskim merama.[2] .

Nemanja je prognao i svoju kčer koja je bila  bogumilka. Deo bogumila odlazi preko Drine u Bosnu i na Hum, kod dobrog Kulina bana; a i Kulinova rođena sestra također je bila bogumilka. Potom Žigmund Luksemburški priprema križarski rat protiv Bosne. Sve u svemu, bila je to bogumilska golgota. Nedugo zatim, nakon spomenutog raskola 1054. bogumili su se u Bosni 1203. godine s Kulinom banom  na Bilinom polju kod Zenice, sa 10.000 pristalica predstavili!“. Podsjećam, posljednje uporište Ilira u Panoniji je Vranduk kod Zenice kojeg Rimljani osvajaju 6/9. godine nove ere, a to zapravo znači da je Vranduk bio „centar bogumila“. Unatoč srpskih izvora koje citiram, neki će autori i danas kazati: „bogumili su mit“.                                                  

 

 

STEĆCI

 

Centralni sadržaj su stećci, gdje nudim: jedan od najstariji epitafa na stećcima je stećak u selu Kosor, Hum.  Na padinama Blagajskog brda postojala su naselja još u praistorijskom - ilirskom  i historijskom rimskom periodu.  Najznačajniji nalazi u podgrađu iz toga perioda su stećci i Kamena sudijska stolica nađena u obližnjem spomenutom selu Kosor je stećak  i epitaf na njemu: „A ovo pisa vrsan Kosarić, sužanj, koji se ne raduje“, Mak Dizdar.                                                                                                       „A ovo pisa Vrsan Kosarić, sužanj,   koji se ne raduje“, Mak Dizdar.

 

Zapis u Hvalovom zborniku:

U ime o(t)ca i s(i)na i s(ve)toga d(u)ha. A sie se knjige napisaše ot ruki Hvala kr’stijanina na počtenie (u znak poštovanja) slavnomu g(ospo)d(i)nu Hr’voju, her’cegu spljet’skomu (splitskom) i knezu od Dolj’njih krai (Donjih krajeva) (i) inim’ mnogim’ zemljam’.

 

     Jezička baština Bosanski jezik i likovna struktura Stećci bosanski stil idu paralelno

Likovni koncept Stećci bosanski stil, dakle  ide od llirije: ilirska stela Dijana + Ilirska urna za pepeo = stećak.

       += 

 

Tezu potvrđuje i  oko 70.000 srednjovjekovnih stećaka „zemljice Bosne“ i na njima dovoljan broj epitafa s pismom „bosančica“. Izvori i Vuk Karadžić, zapravo ne spominju ni jezičku baštinu starosjedilaca Ilira na zap. Balkanu, pojavu glagoljice i ćirilice srednjovjekovne Bosne, niti zna za stećke, pa ih i ne spominje, ili mu nisu u interesu, niti jezik Hvalov zbornik spominje, već ide  od (hercegovačkog  govora) i sela Tršić, gdje je Vuk rođen? Što je vrlo bliska, da ne kažem  plitka baština.

 

 

Ovdje nudim jedan od najstariji epitaf na stećku, na Humu:                                                             

Na padinama Blagajskog brda postojala su naselja još u praistorijskom - ilirskom  i istorijskom rimskom periodu.  Najznačajniji nalazi u podgrađu iz toga perioda su stećci i Kamena sudijska stolica nađena u obližnjem spomenutom selu Kosor.                                                                                                                Epitaf  „A ovo pisa Vrsan Kosarić, sužanj,   koji se ne raduje“, Mak Dizdar.

 

ZAPIS HVALOV ZBORNIK:

U ime o(t)ca i s(i)na i s(ve)toga d(u)ha. A sie se knjige napisaše ot ruki Hvala kr’stijanina na počtenie (u znak poštovanja) slavnomu g(ospo)d(i)nu Hr’voju, her’cegu spljet’skomu (splitskom) i knezu od Dolj’njih krai (Donjih krajeva) (i) inim’ mnogim’ zemljam’

 

HASANAGINICA

U Imotskoj krajini,  tvrđavu Klis 1648. god. od Turaka preuzimaju Mlećani, gdje je ranjen Hasan aga Pintorović, a potom se tu, kao odgovor, pojavi balada Hasanaginica; oko sto godina je balada govorena-pjevana i usmeno  čuvana u narodu. Italijan Alberto Fortis je 1774. objavi je na italijanskom  i morlačko-ilirsko = bosanskom  jeziku; u kojoj je analizi bila uključena i starija „bosančica“.

 

Enciklopedijski izvori ne spominju  rusko-crkveni jezik pisanije Žitije  Svetog Save, kojeg  i Vuk  zaobilazi. Kontekst (hercegovački govori) i rodno selo Tršić ima nekog  smisla, ali? Jest da beba osjeti jezik u stomaku majke, ali tu učestvuju i nane i bake i tzv. arhitip Junga.

 

HASANAGINICA

Što se b'jeli u gori zelenoj?

Al' su sn'jezi, al' su labutovi?

Da su sn'jezi, već bi okopnuli,

Labutovi, već bi poletjeli.

            (Prijevod Alija Isaković).

 

VUK KARADŽIĆ, Tršić, Hercegovina 1784-1864. seli u Srbiju.

Obilazi sve južnoslov. zemlje... osobito Dalmaciju skupljajući narodne pjesme, pripovjetke i poslovice; u Srbiju se zbog sukoba  sa režimom  ne zadržava trajno. Najviše vremena boravi u Beču. Karadžičeve reforme  najviše obuhvataju uvođenje  narodnog jezika u književnost po načelu : piši  kao što govoriš, a čitaj kao što je napisano. Zalagao se da štokavština (hercegovački govor)  postane jedinstveni književni jezik Srba i Hrvata, 1850. (Bosne i Bosanaca nema?), kad dolazi i do dogovora i sporazuma u Beču: Daničić, Mažuranić, Demetar, Kukuljević, Pacel i Slovenac  Miklošić.

Viši konzervativni slojevi srpskog društva, posebno vrhovi pravosl.  crkve su tu ideju  odbacivali, iako je rusko-crkveno pisno  običnom  puku  bilo slabo razumljivo, nazivajući reformu  jezika „prostački  jezik - govedarski i svinjarski“.

 

Od prvog narodnog spontanog pisma Ilira ( Slavena?) u Makedoniji 863. godine glagoljica se pojavila negdje na ist. dijelu Balkanskog poluotoka. Iz nje se u XI st. izdvojila spomenuta „bosančica“.  Crkvena planska ćirilica se pojavila 130 godina kasnije 993. na ploči Samuilov natpis -  mak. cara Samuila, tvrđava Ohrid.  

                            

MIKALJA JAKOV: „Ilirski  jezik balade Hasanaginice iz 1645-48. je začuđujuće blizak današnjem književnm jeziku“, isusovac Mikalja Jakov, 1600.-1654. Blago ilirskog jezika-riječnik, Ancona 1651. Mikalja (1601.-1654.) u predgovoru "O  blagu  jezika slovinskoga" iz 1649. želi kako kaže da uvrsti "najodabranije riječi i najljepše narječeje" dodajući da je "u ilirskom jeziku bosanski jezik najljepši", i da bi svi ilirski pisci trebali nastojati da njim pišu.

 

SUBJEKTIVNO, OBJEKTIVNO                                                                                                     Naime, nakon objektivnog razgovora i dogovora u Beču ostale su stare gen-navike  -  subjekt u subjektu. Vuk Karadžić nakon  toga „dogovora“objavi  Srpske narodne pjesme, iako su  sakupljene  na hrvatskom i srp. teritoriju, a i baladu  Hasanaginicu  pri čemu mu nije smetala ni ikavica ni ijekavica, ni islam ni Bosna. A zatim na nacionalnu pozornicu stiže i Hrvat Starčević, koji zato što je“ smatrao  da od Slovenije do Makedonije žive Hrvati, da je „jezik kojim se govori na čitavom tom  području hrvatski“ i slično, biva prekoren, a s druge strane i Vuk tvrdi: „Srbi svi i svuda“, kad „kola kreču  nizbrdo“. To je još  i dobro, nije dobro kada se ekstremi  slože, porez plaćaju oni treći...

 

Grad SOLUN je glavni grad prov. Grč. Makedonije 315. god. pne. Solun je utemeljio  mak-grčki vojskovođa – kralj Kasandar i dao mu ime. Od V do X st. pljaćkaju ga Huni, Vizigoti, Avari, Slaveni; od 626. god. opsjedaju ga Slaveni; Grci su u Solunu, Slaveni ga  okružuju... Iz te opsade ili sredine slav. Makedonci primaju pismo grčku kurzivu za slav. narodnom pismo glagoljicu 863. i grč. uncijalu za slav. crkvenu ćirilicu 993. godine.

U 7. stoljeću, Slaveni su napali grad, ali ga nisu uspjeli osvojiti. Bizantska braća Ćiril i Metod, rođeni u Solunu su poslani od strane bizantskog cara Mihaela III. Pijanca u misionarsku misiju u sjeverne regije zemlje. Tamo su uzeli južnoslavenski govor za osnovu  starockrveno slavenskog  jezika.

 

Zanimljivo: Bugari neopterećeni srp. i hrv. opterećenjem  jezika pišu: „Bugarski jezik je stari jezik istočnobalk. Slavena nastao na osnovi jednog  mak. govora iz okoline Soluna“, Makedonci, gotovo da to ne ističu, piše Enciklopedija. Koliko bi tek Srbi i Hrvati  digli huku i buku da su bili u prilici Makedonskoj? Kaluđer Crnorisca (X st.),  tvrdi da Slaveni nikad nisu imali pisma nego su  „črtami i rezami“  čitali i bajali. Pavel Šafarik (XIX) u „historiji jezika sve Slavene shvata kao jedan narod a pojedine jezike kao dijalekte“. Slaveni, koji zapravo poput Ilira međusobno ratuju; od toga se danas najači najradije priklanjaju zemnih bogovima - fenomeni genocida i doživotnih robijanja. 

 

GLAGOLJICA, slav. pismo nastalo 863. god. nrgdje na ist. dijelu Balkanskog poluotoka. Neki su je izvodili iz grč. kurzive, a neki joj tražili uzore u got. runama i pismima ist. naroda: etiopije,, armenskom, hebrejskom...Vjerovatno da je glagoljica izmišljeno pismo, kao pismo  koje je trebalo da služi vjerskim misijama, bogoslužju svih Slavena, ono se moralo  razlikovati od grč. i od lat. pisma, kako se ne bi dovodilo u vezu ni s ist. ni sa zap. crkvom. Kao autor glagoljice najviše se spominje sv. Ćiril“(što je sumnjivo?). Od Šafarika  opće je usvojeno mišljenje da je glagoljica starije pismo i da je na nju mislio Crnorizac Hrabar, koji navodi 863. godinu postanka ovoga pisma. Termin glagoljica, (koji bi značio pismo, azbuku izveden  je  od riječi (glagoljati, reći) nastao je na hrv. tlu i nije stariji od  XIV st.  (Bašćanska ploča- uglasta glagoljica) Krk, 1100...

 

Srpski lingviti pišu: „ĆIRILICA je slav. pismo za koje se smatra da je nastalo u Makedoniji ili u Bugarskoj potkraj IX st. Temelj mu je  grč. uncijala,  kojoj su za  posebne slav. glasove  dodani novi znakovi. Nije utvrđeno  tko je autor ćirilice: sv. Ćiril, sv. Metodije , episkop Kliment, prezviter  Konstantin, Car Simeun  Veliki i dr.?“ Ali je vašnije je to: da se srpski lingvisti ne pozivaju na to crkveno pismo iz 993. godine: Samuilov  natpis iz 993. Nađn u crkvi u selu Germanu na Prespanskom jezeru.

Zanimljivo, da sami Makedonci ne ističu taj jezik  kao svoj doprinos? 

 

BOSANČICA, varijanta ćirilskog pisma; razvila se  iz stare crkv. azbuke  izbacivanjem  slova nepotrebnih za pisanje živog  nar. jezika i dodavanjem posebnih  znakova. Stoji pod utjecajem  glagoljice i lat. ili tal. pravopisa. To  nar.pismu, koje se  prenosilo  predajom  i bez nadzora škole, oblik nije bio ustaljen  te su u različitim krajevima pravopis, a i pojedinačna slova pokazivali znatne razlike. Razlikuju se ustavna  (najstariji natpisi na spomenicima iz XII st), kurzivna (među najstarije spomenike idue povelja Kulina bana Dubrovčanima iz  1189) i tiskovna  b. (prva tiskovns knjiga Molitve  sv. Brigite, , Venecija 1512.). Bosančica je bila pismo bosansko - herceg. ikavaca (bogumila, - muslimana). Bosančicom su pisani mnogi natpisi (osobito epitafi na stećcima, piše Enciklopedija..

 

&

Bosanskom jeziku se spočitava da ima mnogo turczama.

Hrvatski jezik ima manje, srpski jezik ima turcizama koliko i bosanski jezik.

Južni Slaveni - Makedonci iz grč. pisma kurzive i uncijale tvore slav. glagoljicu  i ćirilicu. A onda poslije, a onda poslije narodnog govora, dolazi struka koja to formuliše.

Ni jedni ni drugi ni treći - Srbi, Hrvati, Makedonci ne spominju Ilire i indoevropski jezik; bez baštine Ilira sve bi na Balkanu bilo siromašnije, kao što bi Balkan bez pretistorijeke umjetnosti Lepenskog Vira na Dunavu u Srbiji, srednjovj. stećaka i Butmirske kulture u Bosni, bio bi znatno prazniji. Nijedna se religijska umjetnost nije pojavila na Balkanu, već su one bile import – te ih je on preuzimao.

&

Prvo pismo kojim su pisali Konstantin i Metodije bila je glagoljica, pisana na nariječju  solunskih Makedonaca.  „Makedonski jezuk je nastao od slav. plemena koja su najdublje prodrla na teritorij grčke i Albanije. , ali su zadržali i  mnoge praslav. jez. crte u drugoj pol. IX st. Jezik se razvijao i  pod utjecajem  balkanske jez. sredine (grčke,  romanske , albanske) značajne strukturalne promjene.ali  su i mak. govori slični grč. bug. i srpskim,  romanskim i i albanske strukture jezika. Prvo se javlja spontano narodno pismo glagoljica 863. pod utjecajem grčke kurzive, a zatim i crkvena ćirilica 993. pod uticajem grč. uncijale.No, Makedonci su i pod utjevajem   balkan. Jezičke sredine (grčke, romanske, albanske); uzajamni su  utjecaji i jezika Bugara i Srba, jer je Makedonija podpadala pod vlast i jednih i drugih.  

„Oko davnih bogumilskoh spomenika trajale su neohelenističke varijacije duočentističkog slikarstva po srpskim pravoslavnim zadužbinama, gradile su se gotičke katedrale i romaničke bazilike od Poreča i Zagreba do Raba i Zadra, tekla je bogumilska i glagoljska krv od Istre do Splita, prodirala je romanika od Trogira i Kotora do Vardara i Morave, a ovdje, na ovim planinskim visovima (Bosne) traje kult ljepote, koja nije htjela da ima nikakve veze sa bilo čime, što je moglo da vrijedi kao import iz zapadnjačkih ili bizantinskih sfera duha“, piše Krleža..

 

 

 

A zapravo ima logike ZAKLJUČAK s temeljom od oko 70.000 stećaka na Listi UNESCO ,  pismom „bosančicom“ dovoljan broj epitafa, svjetskom baladom HASANAGINICOM tvrdnja: da je bosanski  jezik centralnim jezikom na zap. Balkanu, a da su susjedni  jezici dijalekti!

Grci primaju pismo od Feničana u VIII st. pne. a juž Slaveni od Grka 863. god. okolica Soluna - glagoljicu.  Homer u VIII st pne. piše Ep o legendarnom Trojanskom ratu, kojeg vodi grčki krak Agamamnon (legenda, narodna predaja o životu neke osobe ili o nekom događaju).

Toj kreativnoj strukturi Slavena  iz okoline Soluna danas Sjev. Makedonaca treba pridodati autohtone Ilire, koji po uzoru na zlatne maske Mikene  kralja Agamemnona iz XVI? st. pne.,  u Trebeništu, selo kod Ohrida, koji u VI i V st. pne. također tvore: zlatne maske... „ Bolja je istina koja škodi nego laž koja godi.“                                                                                                                

 

 

Sarajevo, 02.juni  2021. Ragib Lubovac Čelebija